Αιφνίδιος Καρδιακός Θάνατος

Ας μελετήσουμε, απλά στατιστικα στοιχεία

Ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος (ΑΚΘ) είναι η πρώτη αιτία θανάτου, στις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες, με ετήσιο ποσοστό που υπολογίζεται, γύρω στους 1 – 2 θανάτους, ανά χίλιους κατοίκους, κάθε χρόνο.

Με άλλα λόγια, σε μία χώρα ενός εκατομμυρίου κατοίκων υπολογίζεται ότι περίπου 1.000 – 6.000 άνθρωποι θα πεθάνουν ξαφνικά μέσα σ’ένα χρόνο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, υπολογίζεται ότι συμβαίνουν κάθε χρόνο 300-350 χιλιάδες αιφνίδιοι θάνατοι, κάθε αιτιολογίας, ενώ περίπου τα ίδια, ή και υψηλότερα είναι τα νούμερα για την Ευρώπη. Τα ποσά αυτά δίνουν ένα θλιβερό προνόμιο, στον Αιφνίδιο Καρδιακό Θάνατο. Είναι η συχνότερη αιτία θανάτου διεθνώς. Ας δούμε τώρα, τις αιτίες που οδηγούν στον Αιφνίδιο καρδιακό θάνατο.

Πρώτα όμως χρειάζεται να τονίσουμε εδώ, ότι αναφερόμαστε σε αιφνίδιους θανάτους καρδιακής αρχής. Δεν αναφερόμαστε σε αιφνίδιους θανάτους που οφείλονται για παράδειγμα, σε μία απότομη ρήξη της αορτής, ή αιφνίδιους θανάτους από άλλα παθολογικά αίτια, όπως λ.χ. ένα ατύχημα. Είναι επίσης πολύ σημαντικό, μολονότι φαίνεται ευκολονόητο, να δούμε πώς είναι ο ορισμός του αιφνίδιου- γενικά -θανάτου.

Σύμφωνα λοιπόν με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αιφνίδιος θάνατος είναι ο θάνατος που συμβαίνει μέσα σε 24 ώρες από διάφορες αιτίες και δεν ήταν αναμενόμενος. Επίσης, κάθε θάνατος που συμβαίνει στη διάρκεια του ύπνου θεωρείται αιφνίδιος. Ας εστιάσουμε τώρα, στις αιτίες που οδηγούν σε αιφνίδιο θάνατο καρδιακής αρχής, που είναι άλλωστε και το συχνότερο είδος αιφνίδιου θανάτου.

Η αθηρωματική νόσος των στεφανιαίων αρτηριών της καρδιάς, θεωρείται η κυριότερη και συχνότερη αιτία, αιφνίδιου καρδιακού θανάτου. Υπολογίζεται ότι το 50% των θανάτων που οφείλονται σε στεφανιαία νόσο, είναι αιφνίδιοι θάνατοι.

Το υπόλοιπο ποσοστό των αιφνίδιων καρδιακών θανάτων οφείλεται σε παθήσεις του μυοκαρδίου (Μυοκαρδιοπάθειες, διατατικές ή υπερτροφικές), ειδικές αρρυθμίες από κληρονομούμενες βλάβες των καναλιών που διακινούν ιόντα των κυττάρων της καρδιάς και τέλος συγγενείς καρδιοπάθειες.

Τα κυριότερα θέματα στο μεγάλο κεφάλαιο του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου θα μπορούσαν να αποδοθούν σαν απαντήσεις, στις ακόλουθες ερωτήσεις:

1. Μπορούμε να προβλέψουμε, αν ένας άνθρωπος που παρουσιάζεται, τουλάχιστον φαινομενικά υγιής, θα εμφανίσει αιφνίδιο καρδιακό θάνατο;

Αναμφίβολα, όλοι οι άνθρωποι έχουν ένα μικρό ή μεγαλύτερο –θεωρητικό- ενδεχόμενο να πεθάνουν ξαφνικά.

Οπωσδήποτε όμως, ένας αιφνίδιος θάνατος σε νέους ανθρώπους, ηλικίας μικρότερης των 40 χρόνων είναι σπάνιο φαινόμενο.

Συνήθως, αιφνίδιοι θάνατοι σε νέους, συμβαίνουν στις περιπτώσεις που υπάρχουν γενετικά προβλήματα (όπως υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια ή άλλες σπανιότερες διαταραχές) που δεν έχουν επισημανθεί και παραμένουν αδιάγνωστα.

Σε μεγαλύτερες ηλικίες, μπορεί να εμφανιστεί αιφνίδιος θάνατος, έστω και αν το άτομο παρουσιάζεται φυσιολογικό, σαν αποτέλεσμα, κυρίως ενός οξέος ισχαιμικού καρδιακού επεισοδίου.

Αυτό δηλαδή που χρειάζεται να κατανοήσει ο αναγνώστης της CARDIOPUBLIC, είναι ότι αρκεί ένας θρόμβος, ένα έστω περιορισμένο φράξιμο σε μία από τις αρτηρίες της καρδιάς, για να αναπτυχθεί αιφνίδιος θάνατος. Αυτό που ο κόσμος ονομάζει συγκοπή ή ανακοπή.

Εύλογα εδώ οι αναγνώστες θα διερωτώνται, πόσο εύκολο είναι να φράξει ξαφνικά μία αρτηρία της καρδιάς.

Η απάντηση είναι απλή. Πολύ σπάνια φράζουν οι αρτηρίες, χωρίς αθηρωματικές πλάκες. Αντίθετα, δεν είναι σπάνιο να σπάσουν μέσα στο αγγείο, ακόμη και μικρές, ασυμπτωματικές και αθόρυβες, αθηρωματικές πλάκες και αιφνίδια να σχηματιστεί θρόμβος, πάνω στη σπασμένη μικρή πλάκα, που κλείνει τη στεφανιαία αρτηρία και συχνά –όχι πάντα- προκαλεί αιφνίδιο θάνατο.

Με βάση τα προηγούμενα, καλούμαστε να απαντήσουμε στο κεφαλαιώδες ερώτημα, αν μπορει να προβλεφθεί ένας αιφνίδιος θάνατος, σ’ένα φαινομενικά υγιές άτομο.

Η απάντηση εδώ είναι η ακόλουθη: Η πρόβλεψη είναι εξαιρετικά δύσκολη, σχεδόν αδύνατη. Οπωσδήποτε όμως, η συστηματική προληπτική εξέταση ανθρώπων που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου, όπως καπνιστές, διαβητικοί, άτομα με οικογενειακό ιστορικό αιφνιδίου θανάτου, βαρειά υπερτασικοί και υπερλιπιδαιμικοί, μπορεί να περιορίσει το πρόβλημα.

Με απλά λόγια, η προληπτική αξιολόγηση, προσφέρει ευκαιρίες προληπτικής παρέμβασης, αν κριθεί σκόπιμο.

2. Ποιά θα πρέπει να είναι η άμεση και κατάλληλη θεραπευτική παρέμβαση, σε κάποιον που πεθαίνει ξαφνικά;

Το ιδανικότερο σενάριο εδώ, είναι ο,τι ο άνθρωπος αυτός θα απινιδωθεί ηλεκτρικά, μέσα στα πρώτα τέσσερα-πέντε λεπτά, από την εισβολή της θανατηφόρας αρρυθμίας, που οδηγεί στην αιφνίδια και καταστροφική απώλεια των αισθήσεων.

Αν δεν υπάρχει συσκευή απινίδωσης, καλύτερο θεραπευτικό μέσο είναι οι αποτελεσματικές καρδιακές μαλάξεις, ώστε να δοθεί χρόνος λίγων περισσότερων λεπτών, για να εφαρμοστεί η ηλεκτρική απινίδωση.

Χρειάζεται να θυμόμαστε, ότι μία θανατηφόρος αρρυθμία, που οδηγεί στον αιφνίδιο θάνατο, πρέπει να αντιμετωπιστεί σε χρόνο πολύ λίγων λεπτών, γιατί διαφορετικά κάθε λεπτό καθυστέρησης οδηγεί σε καταστροφή του εγκεφαλικού ιστού.

3. Ένας άνθρωπος πέφτει ξαφνικά κάτω αναίσθητος. Πώς θα αναγνωρίσουμε, αν είναι απλή λιποθυμία, ή αιφνίδιος καρδιακός θάνατος;

Συχνά αυτό είναι πολύ δύσκολο για μη γιατρούς.

Η απλή λιποθυμία, αν ο ασθενής είναι κάτω ξαπλωμένος, συνήθως διαρκεί ελάχιστα λεπτά, ένα ή δύο, άσχετα αν αυτός ο χρόνος εκείνη τη στιγμή φαίνεται σαν να είναι αιώνας!

Αντίθετα, στην περίπτωση του αιφνιδίου θανάτου, ο ασθενής συχνά κάνει σπασμούς, έχει χάσει εντελώς την επαφή και μετά από δύο-τρία λεπτά εξακολουθεί να είναι αναίσθητος.

Φυσικά, αν κάποιος μπορεί να πιάσει το σφυγμό του ξαπλωμένου κάτω ανθρώπου, μολονότι αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο για μη γιατρούς, ή έστω έμπειρους διασώστες, θα μπορέσει ίσως να διακρίνει την απλή λιποθυμία από τον αιφνίδιο θάνατο.

4. Πώς μπορούμε να ξέρουμε, αν ένας άνθρωπος που είναι γνωστός «καρδιοπαθής» θα πεθάνει ξαφνικά ;

5. Μπορούμε να γνωρίζουμε, ποιοί είναι εκείνοι οι καρδιοπαθείς, που κινδυνεύουν περισσότερο, να αναπτύξουν ΑΚΘ ;

Πράγματι μπορούμε να γνωρίζουμε, τουλάχιστον για ορισμένες ομάδες καρδιοπαθών, αν ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου, να υποστούν αιφνίδιο καρδιακό θάνατο.

Οπωσδήποτε, χρειάζεται να επισημάνουμε εδώ, ότι η λέξη «καρδιοπαθής» είναι αρκετά γενική και αοριστή, καθώς περιλαμβάνει ετερογενείς ομάδες ασθενών.

Σύμφωνα λοιπόν με τις υπάρχουσες γνώσεις, οι καρδιοπαθείς ασθενείς με τη μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν αιφνίδιο καρδιακό θάνατο, είναι εκείνοι με επηρεασμένη και περιορισμένη συσταλτικότητα της αριστερής κοιλίας της καρδιάς τους.

Χρειάζεται να εξηγήσουμε στους αναγνώστες της CARDIOPUBLIC ότι, η καρδιά των ανθρώπων έχει δύο χώρους που ονομάζονται κοιλίες, τη δεξιά και την αριστερή, οι οποίες προωθούν το αίμα περιφερικά. Η δεξιά στους πνεύμονες και η αριστερή στα υπόλοιπα μέρη του σώματος.

Η συστολική λειτουργία της αριστερής κοιλίας, υπολογίζεται με ένα απλό μαθηματικό τύπο, που ονομάζεται κλάσμα εξωθήσεως. Το φυσιολογικό κλάσμα εξωθήσεως υπολογίζεται, μεταξύ 60-70%.

Κάθε ασθενής που, για οποιονδήποτε λόγο, έχει κλάσμα εξωθήσεως μικρότερο του 50% θεωρείται ότι έχει ουσιαστικά επηρεασμένη τη συστολική λειτουργικότητα της καρδιάς τους. Κλάσμα εξωθήσεως χαμηλότερο του 40%, θεωρείται σημανικά επηρεασμένη και χαμηλό.

Σύμφωνα με τις σημερινές γνώσεις, οι ασθενείς που παρουσιάζουν κλάσμα εξωθήσεως χαμηλότερο του 40% κινδυνεύουν ουσιαστικά να υποστούν αιφνίδιο θάνατο.

Επιπρόσθετα στα προηγούμενα, άλλες ομάδες ασθενών με γνωστή καρδιοπάθεια, που κινδυνεύουν πολύ να αναπτύξουν αιφνίδιο καρδιακό θάνατο είναι οι ακόλουθες:

α. Ασθενείς με υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια (βλέπε στοιχεία για τη νόσο, στο αντίστοιχο κεφάλαιο).

β. Ασθενείς με συγκεκριμένα αρρυθμιογόνα σύνδρομα, όπως το σύνδρομο του μακρού QT και το σύνδρομο Brugada.

γ. Όλοι εκείνοι, που έχουν υποστεί ένα προηγούμενο επεισόδιο αιφνίδιου θανάτου και στάθηκαν εξαιρετικά τυχεροί, καθώς αντιμετωπίστηκαν έγκαιρα και αποτελεσματικά, με καρδιακή απινίδωση και επέζησαν.

Οπωσδήποτε, η κάλυψη των ασθενών της τελευταίας αυτής ομάδας, με εμφυτευμένους απινιδωτές, μία θεραπευτική πρακτική που ονομάζεται δευτερογενής πρόληψη, χρειάζεται να αποτελεί αντικείμενο υψηλής προτεραιότητας για όλα τα συστήματα υγείας.

6. Τί εξελίξεις υπάρχουν στην Καρδιολογία, για να αποτρέψουμε τον Αιφνίδιο Καρδιακό Θάνατο;

Αυτή η ερώτηση είναι πολύ γενική και αόριστη. Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι, αν θέλεις να αποφύγεις τον αιφνίδιο καρδιακο θάνατο, πρόσεξε τον τρόπο που ζείς και εξέταζε την καρδιά σου, σε τακτά χρονικά διαστήματα.

Αν όμως εστιάσουμε την ερώτηση σε αυτούς που πάσχουν ήδη από κάποιο καρδιακό νόσημα, τότε η απάντηση είναι απλή.

Θεωρούμε λοιπόν ότι, κάθε ασθενής που κρίνεται από ειδικούς καρδιολόγους (ηλεκτροφυσιολόγους), υψηλού κινδύνου για αιφνίδιο καρδιακό θάνατο χρειάζεται να προστατεύεται από εμφυτευόμενο απινιδωτή.

Η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας είναι τεράστια στο χώρο αυτό.

Οι μικρές αυτές συσκευές, οι εμφυτευμένοι απινιδωτές, ενεργούν αυτόνομα και αυτόματα όταν συμβεί αιφνίδιος καρδιακός θάνατος και απινιδώνουν την καρδιά, επαναφέροντας τον ασθενή σε φυσιολογικό καρδιακό ρυθμό, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα.

Οπωσδήποτε, είναι απόλυτα αναγκαίο να γίνεται καλή επιλογή των ασθενών που μπορεί να είναι υποψήφιοι αιφνιδίου καρδιακού θανάτου, ώστε το αποτέλεσμα να είναι αποδοτικό και το σχετικό κόστος της συσκευής, να συνδέεται με την αποτελεσματικότητα.

7. Τι είναι ακριβώς οι εμφυτευόμενοι απινιδωτές ; Είναι σήμερα μία σχετικά απλή επέμβαση ;

Ο εμφυτευόμενος απινιδωτής είναι μία μικρή συσκευή στο μέγεθος ενός απλού βηματοδότη.
Η τοποθέτηση της συσκευής, υποδόρια στην υποκλείδια περιοχή του θώρακα, μοιάζει επίσης με την τεχνική εμφύτευσης ενός βηματοδότη.

Παρόμοια επίσης, ο απινιδωτής συνδέεται με το εσωτερικό της καρδιάς, με ένα ή δύο ηλεκτρόδια, που τοποθετούνται και πορεύονται διαφλέβια.

Πρακτικά σήμερα, δεν υπάρχουν σημαντικές δυσκολίες στην τοποθέτηση των ηλεκτροδίων και της συσκευής. Η επέμβαση γίνεται με τοπική αναισθησία.

Είναι σημαντικό ο ιατρός, εμφυτευτής, να προσέξει τις λεπτομέρειες τοποθέτησης των ηλεκτροδίων, όπως επίσης να δημιουργήσει μία υποδόρια θήκη, κατάλληλου μεγέθους, για να υποδεχτεί την απινιδωτική συσκευή.

Μεγαλύτερες ή μικρότερες θήκες, σε σχέση με το μέγεθος της συσκευής είναι ενδεχόμενο να οδηγήσουν σε προβλήματα.

Οι επιπλοκές, σχετικά σπάνιες, που συνδέονται με του μόνιμους απινιδωτές είναι οι ακόλουθες:

α. Λοιμώξεις στην περιοχή εμφύτευσης της συσκευής, που είναι ενδεχόμενο να οδηγήσουν σε εξέλκωση.

Η επιπλοκή αυτή είναι ιδιαίτερα σοβαρή και χρειάζεται έγκαιρη και έμπειρη αντιμετώπιση, από ομάδα ειδικών. Συνηθέστατα, επιβάλλεται εξαγωγή της συσκευής και των ηλεκτροδίων.

β. Αιματώματα στην περιοχή της τοποθέτησης της συσκευής. Ιδιαίτερα σε ασθενείς που παίρνουν αντιπηκτικά, δεν είναι σπάνιο, αμέσως μετά την εμφύτευση να εμφανιστεί αιμάτωμα.
Η εξέλιξη αυτή απαιτεί προσοχή και συνεχή παρακολούθηση. Δεν συνιστάται, να γίνεται παρακέντηση και απορρόφηση με βελόνα του αιματώματος.

γ. Ρήξεις και θραύσεις των ηλεκτροδίων.

Είναι γεγονός ότι η σημερινή τεχνολογία των ηλεκτροδίων είναι εξελιγμένη, έτσι ώστε ρήξεις και θραύσεις να συμβαίνουν σπάνια.

Στις περιπτώσεις αυτές, χρειάζεται συνήθως, να αντικαθίστανται τα ηλεκτρόδια. Η αντικατάσταση γίνεται σε λίγα, έμπειρα κέντρα. Εναλλακτικά, μπορεί να αφεθεί το ηλεκτρόδιο και να παραμείνει ανενεργό, με τοποθέτηση άλλου ηλεκτροδίου και άλλης συσκευής, στην άλλη πλευρά του θώρακα.

8. Έχουν επιπλοκές οι εμφυτευόμενοι απινιδωτές ;

9. Υπάρχουν φάρμακα, για να προλάβουν τον Aιφνίδιο Καρδιακό θάνατο ;

Πρακτικά, δεν υπάρχουν φάρμακα που είναι ικανά, να αποτρέψουν μία θανατηφόρο αρρυθμία.

Η προηγούμενη απάντηση είναι ωστόσο γενική, καθώς ορισμένα φάρμακα είναι αλήθεια ότι περιορίζουν το ενδεχόμενο ανάπτυξης αιφνιδίου καρδιακού θανάτου σε συγκεκριμένους ασθενείς.

Δύο είναι οι κύριες κατηγορίες φαρμάκων, που έχουν δείξει ότι σε συγκεκριμένες και καλά επιλεγμένες ομάδες ασθενών, περιορίζουν τον αιφνίδιο καρδιακό θάνατο.

Τα φάρμακα αυτά είναι οι βήτα αναστολείς, λ.χ. μετοπρολόλη, μπισοπρολόλη, ατενολόλη και το αντιαρρυθμικό αμιοδαρόνη.

Χρειάζεται να διευκρινιστεί εδώ, ότι κάθε ασθενής που, για συγκεκριμένους λόγους, είναι ενδεχόμενο να αναπτύξει αιφνίδιο καρδιακό θάνατο χρειάζεται ειδική μελέτη και καλά οργανωμένη εξατομικευμένη αντιμετώπιση.

Η πρόληψη του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου είναι μία πολυπαραγοντική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία, η εκπαίδευση του γενικού πληθυσμού, η ποιοτική ιατρική εκπαίδευση των γιατρών και η οργάνωση του συστήματος πρώτων βοηθειών είναι τα κυρίαρχα μέρη.

10. Τι προβλέπεται για τις εξελίξεις στην αντιμετώπιση του Αιφνίδιου Καρδιακού Θανάτου, για τα επόμενα χρόνια;